Thành Cổ Quảng Trị Ngã Ba Đồng Lộc Hoàng Thành Thăng Long Thuộc Loại Di Sản Văn Hóa Nào

Khu di sản Hoàng thành Thăng Long uy nghi giữa lòng Hà Nội trong suốt 14 thế kỷ qua, chứng kiến và ghi dấu những đổi thay về văn hóa qua các thời kỳ lịch sử của cả dân tộc.

Các di tích tại Hoàng Thành Thăng Long

Đây là khu di tích có nhiều dấu tích lịch sử được khai quật nhiều nhất. Từ các viên gạch của nền nhà, móng nhà, giếng cổ, trụ móng, tượng rồng,…

Di tích bao gồm tầng dưới cùng là một phần bên phía đông của thành Đại La dưới thời Cao Biền, nhà Đường. Tầng trên là vết tích của cung điện đời Lý – Trần. Tiếp đến là một phần đông cung nhà Lê. Trên cùng là trung tâm thành tỉnh Hà Nội ở thế kỷ 19 (thời nhà Nguyễn).

Một số cổ vật được trưng bày lộ thiên trong nhà có mái che để tiện cho du khách tham quan. Một số cổ vật quan trọng và có độ tinh xảo và có độ hoàn thiện cao sẽ được trưng bày ở tầng Hầm khu nhà Quốc Hội.

Khi ghé thăm nơi này bạn sẽ được biết thêm những kiến thức văn hóa về kiến trúc, mỹ thuật, văn hóa các triều đại. Qua đó bạn sẽ có cơ hội tìm hiểu kỹ hơn về lịch sử Việt Nam.

Đây là địa điểm không thể bỏ qua khi ghé thăm Hoàng thành Thăng Long, Cột cờ Hà Nội (Kỳ Đài) được xây dựng đầu thế kỷ 19 dưới thời Nguyễn. Cột cờ có chiều cao là 60m, gồm 3 tầng: Tầng 1 cao 3,1m, tầng 2 cao 3,7m và tầng 3 cao 5,1m. Đây là công trình hiếm hoi còn nguyên vẹn qua chiến tranh và hoành tráng nhất trong quần thể di tích Hoàng thành Thăng Long.

Bên trong cột cờ là thang hình xoắn ốc dẫn từ phần đế lên đến đỉnh. Cầu thang dẫn du khách từ tầng thứ nhất lên tầng hai của cột cờ. Vật liệu xây dựng công trình này là các loại gạch, đá từ nhiều thời kỳ khác nhau. Theo các nhà nghiên cứu, tầng một và hai được xây dựng chủ yếu bằng gạch vồ, loại gạch xây dựng đặc trưng của thời Lê. Đến tầng thứ ba là gạch chỉ nung già và thân cột lại dùng loại gạch nung non.

Từ cột cờ Hà Nội, đi thêm một đoạn bạn sẽ đến với cổng Đoan Môn. Đoan Môn là cửa chính quan trọng nhất của Cấm thành Thăng Long, được khởi dựng từ thời Lý (1010 - 1225).

Cổng có thiết kế giống thành cổ xưa gồm 5 cửa vòm và được xây dựng hoàn toàn bằng đá gạch thời Lê. Cánh cửa ở giữa to nhất là lối đi dành cho vua chúa, 4 cánh cửa còn lại là lối đi của quan lại cận thần. Mặt sau Đoan Môn có hình chữ U với hai cửa phụ và hai cửa ngách đối xứng hai bên cửa chính.

Đi qua cổng Đoan Môn sẽ đến với điện Kính Thiên. Đây là nơi diễn ra các buổi thiết triều và tế lễ lớn của triều đình. Trước mặt điện là cột cờ, phía sau có Hậu Lâu, Cửa Bắc. Đây là nơi bạn có thể dễ dàng quan sát bao quát mọi thứ xung quanh.

Điện Kính Thiên nằm tại vị trí trung tâm của khu di tích Hoàng Thành Thăng Long với phần kiến trúc còn sót lại là những nền đá cũ cùng các bậc thềm để lên tới chính điện. Điện Kính Thiên được xây dựng năm 1428, được coi là “một trong những tuyệt tác của kiến trúc An Nam”, tuy nhiên đã bị thực dân Pháp phá năm 1886 để xây dựng trụ sở chỉ huy pháo binh, hiện chỉ còn lại nền điện Kính Thiên và hai bậc thềm rồng đá.

Hậu Lâu được xây ở phía bắc hành cung với mục đích trấn giữ, tạo sự yên bình (theo phong thuỷ) nên còn được gọi là Lầu Tĩnh Bắc hay Hậu Lâu (lầu phía sau).

Đây là một tòa lầu được xây sau lưng Điện Kính Thiên. Đây là chốn ở của hoàng hậu và các công chúa nên được đầu tư xây dựng rất kỹ càng.

Hậu Lâu là tòa lầu gồm ba tầng. Tầng dưới cùng được xây theo dạng hình hộp với ba phòng tách biệt. Tầng lầu thứ hai cũng được chia làm ba phòng nhưng ngược lại với tầng một, phòng giữa ở đây lại thoáng đãng nhất với 3 cửa chính ở mặt trước tòa lầu. Tầng lầu thứ ba chỉ có một phòng mở 9 cửa ra ba hướng (Đông – Tây – Nam). Tầng lầu này có kiến trúc hai tầng tám mái theo kiến trúc mái hoàng cung với hình tượng đầu rồng trang trí ở góc cong.

Nhà D67 được xây dựng vào năm 1967. Đây từng là một khu quân sự thu nhỏ, là nơi diễn ra nhiều cuộc họp quan trọng trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước. Là nơi ghi dấu những quyết định quan trọng của Bộ Chính trị, Bộ Quốc phòng và Quân ủy Trung Ương như chiến dịch Tết Mậu Thân 1968, giải phóng miền Nam - thống nhất đất nước năm 1975.

Lưu ý khi tham quan Hoàng thành Thăng Long

Bạn có thể đến tham quan Hoàng thành Thăng Long vào bất kỳ thời điểm nào trong năm nhưng thời điểm đẹp nhất để tham quan là khoảng tháng 9 - 11 hoặc tháng 3 - 4 bởi lúc này thời tiết nắng đẹp, ít mưa thuận tiện cho việc di chuyển.

Từ trung tâm thành phố, bạn có thể lựa chọn các phương tiện cá nhân như xe máy, ô tô hoặc đi xe buýt đều được. Lưu ý nên mặc trang phục lịch sự, tuân thủ các quy định của ban quản lý khu di tích.

Khu di tích Hoàng thành Thăng Long nằm ở vị trí thuận lợi để di chuyển đến các di tích khác như Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Phủ Chủ tịch, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, các làng cổ, phố cổ, khu vực hồ Tây, hồ Hoàn Kiếm...

Hoàng thành Thăng Long là quần thể di tích gắn với lịch sử kinh thành Thăng Long Hà Nội. Công trình kiến trúc đồ sộ này được các triều vua xây dựng trong nhiều giai đoạn lịch sử và trở thành di tích quan trọng bậc nhất trong hệ thống các di tích của Việt Nam.

Những dấu vết kiến trúc độc đáo cùng hàng triệu hiện vật quý giá đã phần nào tái hiện lại quá trình lịch sử trải dài từ thời kỳ Bắc thuộc dưới ách đô hộ của nhà Tùy và nhà Đường (thế kỷ VII đến thế kỷ IX), xuyên suốt các triều đại: Lý, Trần, Lê, Mạc và Nguyễn (1010-1945). Ngày 31/7/2010 theo giờ địa phương tại Brasil, tức ngày 1/8/2010 theo giờ Việt Nam, Ủy ban di sản thế giới đã thông qua Nghị quyết công nhận khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội là Di sản Văn hóa thế giới. Đây là niềm tự hào của không chỉ của riêng Hà Nội mà còn của cả đất nước Việt Nam.

Sự đồng thuận của UNESCO mở ra một giai đoạn mới trong phát huy giá trị Hoàng thành Thăng Long, với điểm nhấn là hạ giải một số hạng mục công trình để tiến tới phục dựng không gian Ðiện Kính Thiên.

Hiếm có di sản nào mà những giá trị còn ẩn giấu thậm chí còn lớn hơn cả những giá trị đã biết như Hoàng thành Thăng Long. Bởi thế, nhiệm vụ vừa nghiên cứu, vừa bảo tồn, vừa phát huy giá trị của khu di sản văn hóa thế giới này là hết sức đặc biệt.

Ðúng vào dịp chuẩn bị kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội, năm 2010, Hoàng thành Thăng Long được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa thế giới. Nhiều nhà khoa học ví đường Hoàng Diệu là gáy một pho sử, còn hai bên, Khu Thành cổ và Khu khảo cổ số 18 phố Hoàng Diệu là những trang sử vàng bằng hiện vật.

Song những trang sử đó còn ẩn giấu nhiều bí mật nằm trong lòng đất. Những kiến trúc còn lại của thành quách xưa còn quá ít ỏi: Kỳ đài, Ðoan Môn, nền Ðiện Kính Thiên, Hậu Lâu, Cửa Bắc. Thời điểm đó, khu vực Thành cổ chỉ mới phát hiện dấu tích kiến trúc thời Trần, thời Lê qua vài hố khai quật khảo cổ nhỏ.

Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, Phó Giáo sư Tống Trung Tín từng chia sẻ rằng, hiếm có một di sản nào độc đáo như Hoàng thành Thăng Long, khi những giá trị chưa biết còn lớn hơn những giá trị đã biết.

Cũng chính bởi lý do này, ngay sau khi trở thành Di sản Văn hóa thế giới, thành phố Hà Nội phối hợp Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đẩy mạnh công tác nghiên cứu. Ðến hết năm 2013, các nhà khoa học đã khai quật khoảng 10.000 m2. Các vị trí khai quật được tính toán hết sức kỹ càng, bởi diện tích dù rất lớn, vẫn như "muối bỏ bể" so với tổng diện tích hàng chục héc-ta của di sản.

Và những cuộc khai quật đó chính là một hành trình khẳng định giá trị. Thời Lý, nổi bật nhất là những đường nước lớn, rộng tới khoảng 2m, được thi công, gia cố kỹ càng, vẫn bền vững sau cả nghìn năm lịch sử. Kiến trúc bằng gỗ dễ bị hư hại bởi thời gian, nhưng những hố móng cột qua các thời kỳ giúp thế hệ hôm nay hình dung nơi đây đã từng tồn tại những công trình thổ mộc quy mô.

Tương tự là những phế tích kiến trúc dày đặc thời Trần, mà đáng chú ý nhất là con đường trang trí hình hoa chanh nối từ Ðoan Môn đến khu vực Ðiện Kính Thiên - trục Thần đạo, lối vua ngự giá của Hoàng thành thời Trần dần hiển lộ. Nhưng rõ nét nhất là những dấu tích kiến trúc thời Lê và Lê Trung hưng, để ta có thể hình dung ra nơi thiết triều - Ðiện Kính Thiên, sân Ðan Trì - nơi bách quan tụ họp dưới thềm rồng khi dự thiết triều.

Những hố móng cột, móng tường, gạch lát nền là cơ sở để chúng ta nhận diện quy mô không gian; những viên gạch, ngói trang trí, những cấu kiện gỗ sơn son thếp vàng… là cơ sở để các nhà khoa học tái hiện kiến trúc.

Phó Giáo sư Tống Trung Tín chính là người phụ trách công trường khảo cổ học Hoàng thành Thăng Long suốt cả chục năm qua. Ông cho biết: "Hành trình nghiên cứu về Ðiện Kính Thiên là hành trình đi từ không đến có. Từ chỗ chỉ có mỗi nền của Ðiện Kính Thiên, rồi Ðiện Long Thiên (thay thế Ðiện Kính Thiên dưới thời Nguyễn), đến nay, chúng ta đã đi được 60-70% tiến trình phục dựng Ðiện Kính Thiên. Mỗi lần khai quật khảo cổ Hoàng thành Thăng Long là một lần chúng ta làm rõ thêm giá trị".

Song song với phần nghiên cứu giá trị vật thể, những hoạt động, nghi lễ cung đình xưa được triển khai. Giáo sư Nguyễn Quang Ngọc ví các nghi lễ là hồn cốt của Hoàng thành Thăng Long và đây là yếu tố dứt khoát phải nghiên cứu, tìm tòi, phục dựng. Cái khó của phục dựng nghi lễ cung đình xưa ở Hoàng thành Thăng Long là tư liệu ít ỏi, Thăng Long không còn là kinh đô kể từ năm 1802, chưa kể chiến tranh, loạn lạc…

Nhưng với nỗ lực của các nhà khoa học, nhiều nghi lễ được phục dựng: Lễ Táo quân, Lễ Thượng nêu (dựng cây nêu), Lễ Tiến lịch, Tết Trung thu, Tết Ðoan dương… Hằng năm, những nghi lễ này thu hút đông đảo khách du lịch trong và ngoài nước.

Ðánh giá về nghiên cứu, phục dựng các nghi lễ, Trưởng Ðại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam Johnathan Baker cho biết: "Tại đây, cơ quan di sản đã nghiên cứu để tạo sự gắn kết giữa di sản vật thể và di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam. Tôi cảm nhận rõ mối liên hệ chặt chẽ giữa di sản và việc khôi phục các nghi thức truyền thống làm di sản sống trong thời kỳ đương đại".

Cùng với đó, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long-Hà Nội còn tổ chức những lớp học giáo dục di sản để thế hệ trẻ hiểu hơn, gắn bó hơn với di sản thông qua các chương trình: "Em tìm hiểu di sản" và "Em làm nhà khảo cổ". Mỗi năm, không tính hàng trăm nghìn lượt khách trong nước và quốc tế tham quan, hàng chục nghìn học sinh các cấp đã tham gia hoạt động trải nghiệm, qua đó, nuôi dưỡng tình yêu di sản trong các em.

Giai đoạn mới trong nghiên cứu, phát triển

Từ thực tiễn nghiên cứu, bảo tồn, phát huy giá trị Hoàng thành Thăng Long, Việt Nam đã đề xuất một số giải pháp cho giai đoạn tiếp theo. Phái đoàn của UNESCO và ICOMOS đã đến Hà Nội thăm di sản vào tháng 7/2023 để đánh giá tính khả thi của các đề xuất này.

Tại kỳ họp lần thứ 46 tổ chức cuối tháng 7 vừa qua, Chủ tịch Ủy ban Di sản thế giới Vishal V. Sharma đã thông qua Quyết định số 46 COM 7B.43 chấp thuận các nội dung đề xuất của Việt Nam về định hướng, tầm nhìn nghiên cứu, bảo tồn và phát triển Di sản thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long.

Những vấn đề quan trọng nhất mà UNESCO chấp thuận là: Việc nghiên cứu khảo cổ học, việc tháo dỡ những công trình không đóng góp vào giá trị phổ quát nổi bật của di sản, và đang xâm phạm Trục trung tâm (trục Thần đạo), tái thiết Ðiện Kính Thiên…

Thực tế nghiên cứu khảo cổ những năm qua, đặc biệt là các cuộc khai quật khảo cổ năm 2022, 2023 cho thấy, tòa nhà Cục Tác chiến đang nằm trên chính trục Thần đạo, sân Ðan Trì. Ngoài công trình này, còn một công trình khác là tòa nhà Bộ Chỉ huy Pháo binh cũng do người Pháp xây dựng tại chính vị trí Ðiện Long Thiên (trước đó, nhà Nguyễn xây dựng Ðiện Long Thiên tại vị trí Ðiện Kính Thiên làm hành cung).

Cuộc khai quật khảo cổ năm 2023 là đột phá có tính bước ngoặt trong nghiên cứu khi tại khu vực nền Ðiện Kính Thiên, các nhà khoa học tìm thấy địa tầng văn hóa trải dài qua hàng nghìn năm, sớm nhất là thời kỳ Ðại La, qua các thời kỳ Lý, Trần, Lê sơ, Lê Trung hưng đến Nguyễn.

Ðáng chú ý nhất là đã tìm thấy 12 móng cột thời Lê Trung hưng với tám móng đơn có kích thước rất lớn, bề mặt 2,3m x 2,4m, bề mặt đầm sỏi, dày tới 2,1m và bốn móng kép. Từ nghiên cứu này, các nhà khoa học xác định bước đầu vì kèo kiến trúc Ðiện Kính Thiên thời Lê Trung hưng gồm sáu cột, trong đó lòng nhà có bốn cột, kích thước lòng nhà khoảng 6,8m, các gian kích thước khoảng 5,58m, hiên rộng khoảng 3,4m. Tuy nhiên, nhiều móng cột (theo dự đoán) hiện đang nằm dưới tòa nhà Bộ Chỉ huy Pháo binh.

Mặc dù hai kiến trúc Pháp sau này từng có thời gian được Bộ Quốc phòng sử dụng, ghi dấu ấn trong kháng chiến chống Mỹ, nhưng để có thể hiểu biết sâu hơn, tôn vinh những giá trị phổ quát nổi bật của di sản, nhất là việc tái thiết Ðiện Kính Thiên, chúng ta phải có giải pháp ứng xử phù hợp, trong đó UNESCO chấp thuận việc "tháo dỡ có kiểm soát".

Nhiều nhà khoa học khẳng định: Từ khi được ghi danh, những cam kết của Chính phủ Việt Nam với UNESCO đều được phía Việt Nam và Hà Nội thực hiện hết sức nghiêm túc.

Tiến sĩ Nguyễn Viết Chức, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội là người gắn bó với văn hóa Hà Nội và từng có thời gian làm Giám đốc Sở Văn hóa-Thông tin Hà Nội chia sẻ: "Việc UNESCO chấp thuận các đề xuất của Việt Nam trong bảo tồn, phát huy giá trị Hoàng thành Thăng Long cho thấy những đề xuất của Việt Nam có cơ sở khoa học và hết sức đúng đắn, vừa bảo vệ được giá trị cốt lõi và phát huy được giá trị di sản. Tôi và nhiều chuyên gia thống nhất cho rằng đây là hình mẫu bảo tồn di sản, mà các di sản khác trên thế giới có thể tham khảo. Phải khẳng định Cục Tác chiến, Bộ Chỉ huy Pháo binh là di sản cách mạng, gắn với thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

Tuy nhiên, những công trình như tòa nhà nằm trên những vị trí cản trở phát huy giá trị cốt lõi của di sản, trong đó có việc phục dựng Ðiện Kính Thiên. Vậy chúng ta nên ứng xử thế nào cho hợp lý? Tôi lấy thí dụ những vấn đề lịch sử diễn ra tại đây chắc chắn có thể được ghi lại, lưu trữ, phổ biến bằng nhiều cách: Công nghệ cao, tư liệu, tài liệu… Với những gì chúng ta đã triển khai, tôi tin tưởng cơ quan quản lý, các nhà khoa học sẽ có giải pháp tối ưu. Tôi nhấn mạnh là giải pháp tối ưu chứ không có giải pháp hoàn toàn hay, hoặc hoàn toàn dở".

Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội thì cho rằng, việc hạ giải là một lựa chọn khó khăn: "Ðể phục dựng lại Ðiện Kính Thiên và sân Ðan Trì chúng ta buộc phải đối mặt với một sự lựa chọn không dễ dàng. Việc tháo dỡ tòa nhà Cục Tác chiến để dành không gian tái dựng Ðiện Kính Thiên và sân Ðan Trì chắc chắn sẽ gây ra nhiều tranh cãi. Nhưng phục dựng lại Ðiện Kính Thiên và sân Ðan Trì cũng là cách để hoàn thiện và bảo tồn di sản một cách toàn diện và đầy đủ nhất. Như vậy, di sản không chỉ là những công trình vật chất cũ kỹ, mà còn là lựa chọn giá trị văn hóa, lịch sử để truyền lại cho thế hệ tương lai. Hy vọng rằng qua sự lựa chọn này, chúng ta sẽ có thể bảo tồn một cách trọn vẹn những giá trị lịch sử văn hóa của Hoàng thành Thăng Long".